فرد در پاسخ به استرس چه مراحلی را پشت سر می گذارد؟
استرس؛ علائم، عوارض و روشهای مقابله با آن
استرس واکنشی طبیعی است که همه ما بارها و بارها تجربهاش کردیم. در بیشتر موارد زودگذر است و حتی احساس و واکنشهای ما پس از آن بسیار بهتر و مثبتتر خواهد بود. اما گاهی در طولانیمدت همراه ماست و کمکم همراه با خود انواع اختلالات و بیماریها را به ارمغان میآورد. در این مقاله از پرتال فرهنگی راسخون میخواهیم در مورد استرس و تأثیرات آن بر بدن صحبت کنیم.
استرس و اضطراب
بدن ما به صورتی طراحی و خلق شده که میتواند عوامل استرسزا را تجربه کند و بهصورت طبیعی به آنها پاسخ دهد یا واکنش نشان دهد. زمانی که چالشهایی را در زندگی تجربه میکنید، بدن شما پاسخهای فیزیکی و ذهنی تولید میکند، که دقیقاً همان استرس است.
جالب است بدانید که پاسخهای استرس به بدن شما کمک میکند تا با موقعیتهای جدید سازگار شود. استرس گاهی سازنده است و سبب هوشیاری، افزایش انگیزه و آمادگی شما در مواجه با خطرات میشود.
علائم استرس چیست؟
علائم روانشناختی استرس میتواند شامل موارد زیر باشد:
ایجاد اختلالات خواب و برهم خوردن ساعت خواب
بروز مشکل در تمرکز
ظهور علائم افسردگی یا درگیر شدن به آن
کاهش اعتمادبهنفس
تحریکپذیری
ایجاد اختلال در آرامش
ایجاد اختلال در قدرت تصمیمگیری
گریه کردن
استرس علائم فیزیکی نیز دارد و تنها به لحاظ روانی فرد را درگیر نمیکند. علائم فیزیکی استرس میتواند شامل موارد زیر باشد:
تنش و احساس درد در عضلات
کاهش سطح انرژی بدن
بروز سردرد
انقباضات عصبی یا اسپاسم عضلانی
تغییر در سطح اشتها و عدم تمایل به غذا خوردن
کاهش عملکرد جنسی
تنگی نفس یا بروز مشکل در تنفس
استرسی که به مدت طولانی تداوم پیدا کند و کنترل نشود، میتواند با بروز برخی از شرایط پزشکی مرتبط باشد. معمولاً این شرایط درنتیجه عدم تعادل بیوشیمیایی رخ میدهند که میتواند سیستم ایمنی را ضعیف کرده و بخشی از سیستم عصبی را که ضربان قلب، هضم و فشارخون را تنظیم میکند، بیشازحد نرمال تحریک کند.
شرایط پزشکی که ممکن است درنتیجه استرس مزمن یا استرس کنترل نشده رخ دهند عبارتاند از:
تپش قلب
هایپرونتیلیشن
مشکلات گوارشی (مانند سوءهاضمه، سوزش سر دل و سندرم روده تحریکپذیر)
بدتر شدن شرایط پوستی (مانند درماتیت/ اگزما)
فشارخون بالا
سرماخوردگی و آنفولانزای مکرر
چنانچه فکر میکنید که استرس علت اصلی ابتلا شما به بیماریها و علائم روانی و فیزیکی است، حتماً موضوع را با پزشک خود در میان بگذارید. پزشک در ارتباط با تاریخچه پزشکی و شرایط شما، علل استرسی که در زندگی شما وجود دارد و روشهای صحیح مقابله با آن را به شما ارائه میدهد.
همچنین پزشک میتواند در درمان و کنترل هرگونه بیماری جسمی و روانی که سبب بروز علائم میشوند به شما کمک کند.
پاسخ فرد به استرس از سه مرحله می گذرد. در هر مرحله فرد علائمی را تجربه می کند. این سه مرحله عبارتند از:
مرحله ی آگاهی از خطر، مرحله ی مقاومت و مرحله ی فرسودگی.
مرحله ی آگاهی از خطر:
این نوع استرس، « استرس اولیه » نامیده می شود و واکنش بدن در این مرحله واکنش « هشدار یا آگاهی از خطر » می باشد.
به جز موقعیت های استرس زای ناخواسته، انتخاب های ما نیز در ایجاد استرس نقش دارند. به راستی چه کسی شب عروسی خود را بدون استرس سپری می کند؟ گرچه این انتخاب یک انتخاب مثبت است اما همه ی افراد در این شرایط استرس را تجربه می کنند. این نوع استرس « استرس ثانویه » نامیده می شود.
استرس خواه از نوع اولیه باشد یا ثانویه، فرد در مرحله ی آگاهی از خطر، علائم و نشانه های زیر را تجربه می کند:
- افزایش ضربان قلب، افزایش فشارخون، تنفس سریع و سطحی، تعریق و مشکلات گوارشی ( مانند: اسهال، تکرر ادرار، تهوع )
مرحله ی مقاومت:
اگر برای گریز از مرحله ی یک هیچ راهی وجود نداشته باشد و محرک های تنش زا داشته باشند، مرحله ی مقاومت آغاز می شود.در این مرحله بدن در برابر محرک های تنش زا پیاپی مقاومت می کند و هورمون ها نقش دفاعی مهمی از نظر مقاومت در برابر محرک های تنش زا به عهده دارند. یکی از هورمون های مهم، هورمون کورتیزول است.
کورتیزول و دیگر هورمون های مشابه به بدن اجازه می دهند تا برای مدت زمان طولانی در برابر محرک های تنش زا مقاومت کند، اما افزایش هورمون کورتیزول با تجزیه ی چربی ها و پروتئین ها، آزاد شدن قندخون و افزایش سوخت و ساز بدن همراه است.
این وضع گرچه در کوتاه مدت سازگارانه است، یعنی سوخت بیشتری در دسترس بدن قرار می گیرد اما در دراز مدت زیان بار می باشد. یکی از آثار زیان بار افزایش کورتیزول در خون، استفاده ی فزاینده از پروتئین برای سوخت است.
پروتئین ها برای ساختن یاخته های تازه به ویژه گلبول های سفید لازم و ضروری هستند و اگر ذخیره ی پروتئین های مورد نیاز برای ساختن گلبول های سفید خون، به علت مصرف شدن جهت سوخت و ساز بدن، کاهش یابد، گلبول های سفید کمتری تولید می شود و بدن به خوبی نمی تواند با عفونت مبارزه کند.
در این صورت فرد در برابر ابتلا به بسیاری از بیماری ها آسیب پذیر می شود.
از آن جایی که منابع جسمانی بدن در این مرحله می سوزد، فرد در این مرحله علائم و نشانه های زیر را تجربه می کند:
- احساس تحت فشاربودن، خستگی و کوفتگی، ضعف حافظه و تمرکز و ابتلاء به بیماری های حاد مانند ( ابتلاء به سرماخوردگی یا آنفلوآنزا و... )
مرحله ی فرسودگی:
بیماری های قلبی- عروقی، زخم معده و روده، مشکلات هورمونی، مشکلات پوستی مانند ( کهیر، آکنه و ... ) و بیماری های روان پزشکی مانند اضطراب، افسردگی، تغییرات شخصیتی.
تفاوت بین استرس و اختلالات عصبی
متاسفانه هیچ راهی برای تمایز بین اضطراب و انواعی از اختلالات عصبی جدی وجود ندارد. علائم آنها بسیار مشابه است و علیرغم تفاوتهای بسیار جزئی میان چند علامت و نشانه، به طور کلی علائم آنها تفاوت اندکی با یکدیگر دارند. بسیاری از علائم اضطراب میتواند بسیار مشابه با علائم اختلالات عصبی باشد.به همین دلیل مراجعه به یک متخصص مغز و اعصاب اهمیت زیادی دارد. اگر چه اضطراب بسیار شایع است، اما مراجعه به متخصص مغز و اعصاب، تنها راه برای اطمینان از این است که شما به یک اختلال عصبی مبتلا نیستید.
نکته مهم و کلیدی این است که اگر پزشک متخصص به شما میگوید: “مشکل خاصی ندارید” بلافاصله برای کنترل اضطراب خود اقدام کنید. اما اگر همچنان به در وضعیت اضطراب باقی بمانید، علائم عصبی بیشتری در شما بروز کرده و به آزمایشات بیشتر و تشدید اضطراب شما ختم خواهد شد.
به یاد داشته باشید، حتی اگر به یک اختلال عصبی مبتلا هستید، باز هم کنترل اضطراب مهم است. اضطراب شما در نه تنها در شادی و شادابی شما، بلکه در میزان موفقیت درمانهای پزشکی نقش مهمی دارد. اگر به هر دلیلی فکر میکنید که مبتلا به اضطراب و نه یک اختلال عصبی هستید، فوق العاده مهم است که برای کنترل و رفع آن کمک بطلبید.
نویسنده: بخشی از این متن توسط شهربانو قهاری نوشته شده است
منبع مقاله:
هیئت تحریریه پرتال فرهنگی راسخون
قهاری، شهربانو؛ (1391)، زندگی بدون استرس ( راهنمایی برای مقابله با استرس )، تهران: نشر قطره، چاپ چهارم
{{Fullname}} {{Creationdate}}
{{Body}}